Το 1993 ο Τζίμης Πανούσης τραγουδούσε για τους νεοέλληνες που υιοθετούσαν έναν καινούριο τρόπο ζωής, με την υπερκατανάλωση στο επίκεντρο της. Έξι χρόνια αργότερα, οι Έλληνες μαθαίνουν το Ελληνικό Χρηματιστήριο και το Teletext γίνεται το πιο δημοφιλές κανάλι στα καφενεία της ελληνικής επαρχίας. Το τέλος δεν θα αργήσει να έρθει ένα χρόνο αργότερα με το σπάσιμο της φούσκας του χρηματιστηρίου και τη μεγαλύτερη αναδιανομή εισοδήματος από την αρχή του Ελληνικού κράτους.
Τι έχει μείνει από εκείνη την εποχή; Προφανώς, όχι πολλές αποταμιεύσεις. Ίσως μερικές επιστολές από τη χρηματιστηριακή εταιρεία που μας θυμίζει ότι το «σιγουράκι» στην ΚΛΩΝΑΤΕΞ αποδείχτηκε αέρας κοπανιστός. Σίγουρα όμως μας έχει μείνει η αποστροφή σε οτιδήποτε «χρηματιστηριακό». «Όποιος έχει καεί με τον χυλό φυσά και το γιαούρτι» λέει ο λαός και στη συγκεκριμένη περίπτωση ο χυλός ήταν πολύ ακριβός!
Δυστυχώς όμως μαζί με την αποστροφή του Έλληνα σε χρηματιστηριακά προϊόντα όπως μετοχές και ομόλογα, χάσαμε ίσως ένα πολύ ισχυρό όπλο για την επίτευξη οικονομικής ευημερίας και βιώσιμης ανάπτυξης. Οικονομική ευημερία είναι η αίσθηση της ασφάλειας και του ελέγχου των οικονομικών μας. Η αίσθηση ότι μπορούμε να αντεπεξέλθουμε σε ένα απροσδόκητο έξοδο και ότι μπορούμε να ζήσουμε τη ζωή μας σε ένα καλό βιοτικό επίπεδο.
Η οικονομική ευημερία έχει τέσσερις πυλώνες, ένας από αυτούς είναι οι επενδύσεις (οι άλλοι είναι οι δαπάνες, η αποταμίευση και ο δανεισμός). Οι επενδύσεις είναι ο μοναδικός πυλώνας που μας δίνει τη δυνατότητα να προστατέψουμε τα χρήματά μας από τον πληθωρισμό (σε ένα βαθμό ανάλογα με το μέγεθος του πληθωρισμού) και τα διατηρήσουμε την αγοραστική αξία των χρημάτων. Για παράδειγμα, ένα χαμηλό ποσοστό πληθωρισμού 3% και μια μακροχρόνια απόδοση επενδύσεων 8%, €25,000 σήμερα, σε 10 χρονιά θα αξίζουν €18,600 αν μείνουν σε μετρητά (βλέπε στρώμα ή μέσα στην κατάψυξη!) ή €53,900 αν επενδυθούν. «Ναι αλλά εγώ έχω τα λεφτά μου στην τράπεζα!». Ακόμη και σε αυτήν την περίπτωση, η αποταμίευση θα αποδώσει συνολικά €26,000 λιγότερα από την επένδυση.
Σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό βαρόμετρο οικονομικής ευημερίας (Financial Wellbeing Barometer in Europe), η Ελλάδα βρίσκεται στην τελευταία θέση στη λίστα της οικονομικής ευημερίας στην Ευρώπη.
Δυστυχώς τα αντανακλαστικά μας όσον αφορά την αξία των επενδύσεων σε μια καπιταλιστική οικονομία είναι ακόμη δυσκίνητα. Ας έχουν περάσει σχεδόν 24 χρόνια μετά την περιπέτεια του χρηματιστηρίου, έρευνες στη συμπεριφορική οικονομική έχουν δείξει ότι οι εμπειρίες μας κατά τη διάρκεια των διαμορφωτικών χρόνων (formative years) 5-15 ετών, επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό την οικονομική μας συμπεριφορά στο μέλλον.
Η Ελλάδα όμως βρίσκεται και στις τελευταίες θέσεις στον δείκτη χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού στην Ευρώπη, δηλαδή στην κατανόηση χρηματοοικονομικών εννοιών και την αναγνώριση κινδύνων. Αυτό εξηγεί γιατί ενώ αρκετοί Έλληνες ενώ δεν ενδιαφέρονται για το χρηματιστήριο, «επένδυσαν» σε κρυπτονομίσματα.
Ο φαύλος κύκλος σπάει με έναν τρόπο μόνο: Την εκπαίδευση και τη διδασκαλία των αρχών του χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού και της οικονομικής ευημερίας. Για όλους και σε όλες τις βαθμίδες. Ας μην ξεχνάμε:
“When the facts change, I change my mind - what do you do, sir” (John Maynard Keynes)
*Ο Θάνος Βερούσης είναι Reader in Finance στο University of Essex. Έχει εξειδίκευση στα συμπεριφορικά χρηματοοικονομικά και έχει δημοσιεύει εργασίες στη συμπεριφορική χρηματοοικονομική και στη μικροδομή των χρηματοοικονομικών αγορών. Στο παρελθόν έχει συνεργαστεί με τράπεζες του Ηνωμένου Βασιλείου. Είναι εμπνευστής και δημιουργός του puzzled.gr, της πρώτης σειράς δωρεάν διαδραστικών σεμιναρίων χρηματοοικονομικής ευημερίας στην Ελλάδα.
