Με μια πρώτη ματιά τα υψηλά επιτόκια υπόσχονται αυξημένα έσοδα και κέρδη για τις τράπεζες, ειδικά μετά από μια παρατεταμένη περίοδο χαμηλών επιτοκίων δανεισμού. Ωστόσο, τα θετικά στοιχεία από την άνοδο των επιτοκίων συνοδεύονται από προκλήσεις και κινδύνους.
Σήμερα η τρέχουσα πολιτική αύξησης των επιτοκίων που έχουν επιλέξει οι κεντρικές τράπεζες στην προσπάθεια τους να αναχαιτίσουν τον πληθωρισμό και να τον οδηγήσουν στα αποδεκτά όρια του 2%, συνοδεύεται από μια επιθετική πολιτική νομισματικής σύσφιξης. Τα υψηλά επιτόκια και οι επιπτώσεις από τη νομισματική σύσφιξη, δημιουργούν ένα κλίμα ανησυχίας και προβληματισμού σχετικά με τις αντιδράσεις των τραπεζικών πελατών. Τόσο των καταθετών, όσο και των δανειοληπτών με ό,τι σημαίνει αυτό για το ρίσκο των τραπεζών.
Οι καταθέτες μπορεί να αναπτύξουν πρακτικές παλιότερων ετών, όταν μετέφεραν τις καταθέσεις τους, από τράπεζα σε τράπεζα με σκοπό να διεκδικήσουν υψηλότερα επιτόκια για τις καταθέσεις τους. Οι παλαιότεροι επενδυτές θυμούνται τους καταθέτες με τα χρήματα τους σε σακούλες και σε βαλίτσες, να περιφέρονται στα υποκαταστήματα των τότε δεκάδων ελληνικών τραπεζών και χρηματιστηριακών εταιρειών προσπαθώντας να επιτύχουν υψηλότερες αποδόσεις στις καταθέσεις τους ή στα repos τους.
Σήμερα η αναζήτηση καταθετικών προϊόντων και ανταγωνιστικών επιτοκίων γίνεται μέσω του διαδικτύου. Στο ακόλουθο γράφημα της Goldman Sachs, απεικονίζεται ο αριθμός των διαδικτυακών αναζητήσεων σχετικά με τραπεζικές αναλήψεις, από την αρχή του έτους μέχρι τις 26 Μαρτίου. Παρατηρούμε το υψηλό που είχε καταγραφεί εν μέσω της κατάρρευσης της Silicon Valley Bank.
Παράλληλα οι δανειολήπτες, ενδέχεται να μεταβάλλουν τις συμπεριφορές τους, όσον αφορά τη σύναψη νέων δανείων, αλλά και την εξυπηρέτηση και αποπληρωμή των δανείων που ήδη έχουν λάβει. Κάτι που μπορεί να οδηγήσει σε διατάραξη τη βασική, σταθερή και δεδομένη πηγή των τραπεζικών εσόδων.
Η πιθανότητα εκδήλωσης τέτοιων συμπεριφορών, δεν είναι αμελητέα. Η κατάρρευση της Silicon Valley Βank και της Credit Suisse απέδειξε ακριβώς αυτό. Αφού οφείλονταν σε σημαντικό βαθμό στα κύματα αναλήψεων των τραπεζικών καταθέσεων, αλλά και στις επιπτώσεις από την αύξηση των επιτοκίων πάνω στην αποτίμηση των ομολογιακών χαρτοφυλακίων των τραπεζών.
Επομένως, σε ένα ανταγωνιστικό τραπεζικό περιβάλλον, που οι τράπεζες διεκδικούν μεγαλύτερο μερίδιο της αγοράς, οι καταθέτες επιζητούν υψηλότερες αποδόσεις και οι δανειολήπτες χρειάζονται χαμηλότερο κόστος εξυπηρέτησης των δανείων τους, η κεφαλαιακή επάρκεια, η ρευστότητα, η καταθετική βάση και το δανειακό χαρτοφυλάκιο, πρέπει να αντιμετωπίζονται μέσα από ένα “beta” ευαίσθητο φακό. Ένα φακό που θα λαμβάνει υπ’ όψιν του και τις παραμικρές μεταβολές στην ευρύτερη αγορά, που μπορούν να επηρεάσουν τα προαναφερθέντα δεδομένα και που θα παρακολουθεί τα γεγονότα έξω από το κλασσικό πρίσμα που ίσχυε για χρόνια.
Ήδη από τον Οκτώβριο του 2022, η Ευρωπαϊκή Τραπεζική Αρχή EBA (European Banking Authority), είχε παρουσιάσει ένα πλαίσιο οδηγιών σχετικά με το «επιτοκιακό ρίσκο» πάνω στις λογιστικές καταστάσεις των τραπεζών, γνωστό και σαν IRRBB (interest rate risk in the banking book). Ο σκοπός από την εφαρμογή του συγκεκριμένου πλαισίου είναι η στενή παρακολούθηση και ο υπολογισμός του ρίσκου σε όλα τα σημεία κλειδιά των τραπεζικών δραστηριοτήτων, όπως είναι τα καθαρά έσοδα από τόκους, η τρέχουσα αποτίμηση των τραπεζικών χαρτοφυλακίων, καθώς και ο αυστηρός προσδιορισμός των υποχρεώσεων προς τρίτους. Και φυσικά το πλαίσιο της ΕΒΑ εστιάζει έντονα στην αντιστάθμιση κινδύνου (hedging) σε όλες τις φάσεις των τραπεζικών λειτουργειών.
Tέλος η ΕΒΑ, διακρίνοντας τους πιθανούς κινδύνους που ενδέχεται να αναδυθούν μέσα στο περιβάλλον υψηλών επιτοκίων και πιστωτικής σύσφιξης, δίνει μια σειρά από κατευθύνσεις προς τις τράπεζες. Που αφορούν τις εσωτερικές διεργασίες τους, όπως είναι για παράδειγμα η ακριβής και ασφαλής απόκτηση, καταγραφή, διακίνηση, αποθήκευση και επεξεργασία όλων των δεδομένων που αφορούν τους καταθέτες και τους δανειολήπτες, η ανάπτυξη συμπεριφορικών μοντέλων για τους τραπεζικούς πελάτες σχετικά με τις καταθέσεις και τις δανειοδοτήσεις τους και η εφαρμογή συχνών και διαρκών υπολογισμών των επιτοκιακών περιθωρίων και των αποτιμήσεων των τραπεζικών χαρτοφυλακίων.
Η προετοιμασία της ΕΒΑ για να αποφευχθούν τα χειρότερα είναι ενδεικτική του κλίματος που επικρατεί στο ευρωπαϊκό τραπεζικό σύστημα, το οποίο θέλει με κάθε τρόπο να αποσοβήσει τη μετάδοση της «μόλυνσης» των καταρρεύσεων και στο εσωτερικό της Ευρωζώνης. Δηλαδή η ΕΒΑ σηκώνει ασπίδα απέναντι στις παρενέργειες και τους δυνητικούς κινδύνους από την άνοδο των επιτοκίων.
